Beskid Sądecki - historia osadnictwa
Pierwsze ślady (niewielkie narzędzia krzemienne) obecności człowieka na Ziemi Sądeckiej zostały znalezione w okolicach Nowego Sącza, a pochodzą z mezolitu, czyli sprzed 4000 - 3500 lat p.n.e. (Rutkowska-Płachcińska 1975). Stałe osadnictwo pojawiło się wraz z napływem ludności znad Dunajca przez Bramę Morawską w okresie 2500 - 1700 lat p.n.e. W początkowych wiekach naszej ery Beskid Sądecki odwiedzany był przez kupców rzymskich, o czym świadczą monety Imperium Rzymskiego znalezione w Czarnym Potoku.
Wraz z powolnym kształtowaniem się Państwa Wiślan (VI - X wiek), w dolinę Dunajca i dolinę Popradu zaczęła przybywać ludność polska. Już w IX wieku doliny te stanowiły ważne trakty handlowe. Osadnictwo posuwało się w górę rzek, osady zakładano na podstawie prawa magdeburskiego. W początkach XIII wieku nastąpił znaczny spadek liczby ludności spowodowany najazdami Tatarów, jednak pół wieku później napłynęła kolejna duża fala osadników. W 1292 roku założony został Nowy Sącz, wybudowano potężny zamek i przeniesiono tu siedzibę kasztelanii z pobliskiego Starego Sącza, w którym w 1280 roku powstał klasztor Klarysek - właścicielek blisko 30 miejscowości. Z kolei do biskupów krakowskich należało Państwo Muszyńskie, obejmujące znaczne tereny Beskidu Sądeckiego i Beskidu Niskiego. Pod koniec XIV wieku na południe Polski przybywała pasterska ludność wołoska, która zajęła się głównie wypasem owiec i wołów. W XV wieku zaczęła się rozwijać gospodarka pańszczyźniana, natomiast w XVI i XVII wieku produkcja przemysłowa (huty szkła, młyny, wyrób smoły i węgla drzewnego, garncarstwo, pozyskiwanie piasku, żwiru itd.). Właścicielem największych dóbr na Ziemi Sądeckiej był w XVII wieku ród magnacki Lubomirskich.
W drugiej połowie XVIII wieku szlachta utworzyła konfederację barską w obronie wiary chrześcijańskiej i niepodległości Rzeczypospolitej. Pozostałością po wydarzeniach z tego okresu jest na Sądecczyźnie rezerwat historyczny "Okopy Konfederackie" położony na stokach Jawora (Matuszczyk 1993). W 1721 roku ukazała się książka w której Gabriel Rzączyński jako pierwszy wspomina o szczawach, które znajdują się na Ziemi Muszyńskiej. W czasach zaborów południe Polski dostało się pod panowanie Austrii. Ważnym wydarzeniem dla rozwoju gospodarczego Beskidu Sądeckiego, zwłaszcza rozwoju turystyki, było otwarcie linii kolejowej z Tarnowa do Leluchowa w 1876 roku, a następnie przedłużenie jej z Muszyny do Krynicy w 1911 roku. Na początku XX wieku prowadzone były szczegółowe badania wód mineralnych Sądecczyzny, które przyczyniły się do upowszechnienia lecznictwa uzdrowiskowego na tym obszarze. Działania związane z I wojną światową nie wyrządziły w dolinie Popradu poważniejszych szkód, czego nie można niestety powiedzieć o II wojnie światowej. Lata hitlerowskiej okupacji oznaczały ciągłe aresztowania, przymusowe prace oraz kontyngenty na rzecz obcego wojska. Miejscowa ludność organizowała różne formy konspiracji, w tym oddziały partyzanckie. W 1945 roku rozpoczęły się przesiedlenia Łemków do ZSRR, pozostawione przez nich wioski stopniowo zasiedlano.
W latach 50. na szeroką na skalę zaczęła się rozwijać turystyka masowa i turystyka kwalifikowana. Wyodrębniły się wówczas trzy typy miejscowości: wsie rolnicze (np. Muszynka, Dubne, Mochnaczka Niżna), miejscowości wypoczynkowo-uzdrowiskowe stanowiące głównie bazę noclegową (np. Tylicz, Jastrzębnik, Leluchów, Andrzejówka, Wierchomla Mała, Mochnaczka Wyżna) oraz ośrodki uzdrowiskowe i lecznicze wyposażone w odpowiednią infrastrukturę (np. Krynica, Muszyna, Złockie, Żegiestów, Piwniczna).