Zasady funkcjonowania uzdrowisk
Uzdrowisko rozumiane jest najczęściej jako "miejscowość lub obszar o korzystnym, leczniczo oddziałującym klimacie, mające bogate zasoby naturalnych tworzyw leczniczych" (Wielka Encyklopedia PWN 2001). "Ustawa o lecznictwie uzdrowiskowym" definiuje uzdrowisko jako "obszar, na terenie którego prowadzone jest lecznictwo uzdrowiskowe, wydzielony w celu wykorzystania i ochrony znajdujących się na jego obszarze naturalnych surowców leczniczych, spełniający określone w ustawie warunki, któremu został nadany status uzdrowiska". Warto także dodać, że w literaturze zachodniej uzdrowiska określane są przede wszystkim jako kurorty. Słowo kurort wywodzi się z łacińskiego słowa "curatio", które oznacza leczenie.
W literaturze znajduje się wiele podziałów uzdrowisk górskich. Według kryterium zasobów naturalnych i walorów środowiskowych wyróżnia się: górskie uzdrowiska klimatyczne, górskie zdrojowiska, górskie uzdrowiska borowinowe, górskie uzdrowiska nadmorskie, górskie uzdrowiska lecznictwa podziemnego (Hadzik 2002). Według kryterium położenia nad poziomem morza uzdrowiska dzieli się na: podgórskie (wysokość pomiędzy 300 a 500 m n.p.m.), górskie (500 - 700 m n.p.m.) i wysokogórskie (wysokość powyżej 700 m n.p.m.). Polski Komitet Normalizacyjny uzdrowiska na obszarach górskich w Polsce dzieli z kolei na trzy grupy: podgórskie, górskie oraz górsko-podgórskie.
Na terenie uzdrowiska funkcjonują określone obiekty prowadzące działalność leczniczą wśród których znajdują się: przychodnie uzdrowiskowe (kuracje w systemie ambulatoryjnym, wykonywanie badań diagnostycznych), uzdrowiskowe zakłady przyrodo-lecznicze (wykonywanie zabiegów zalecanych przez lekarza w czasie kuracji), prewentoria uzdrowiskowe (kuracje w celach profilaktycznych), sanatoria uzdrowiskowe (leczenie osób sprawnych ruchowo, chorych przewlekle, wymagających rehabilitacji), szpitale uzdrowiskowe z oddziałami specjalistycznymi (leczenie osób będących bezpośrednio po leczeniu szpitalnym, niesprawnych ruchowo).
Wśród metod leczenia wymienia się: zespół czynników środowiskowych, naturalne tworzywa lecznicze, metody kinezyterapeutyczne (leczenie ruchem), metody hydroterapeutyczne (leczenie z wykorzystaniem wody), fizykoterapię (wykorzystywanie różnych form energii), dietetykę (dobór odpowiedniego pożywienia), metody psychoterapeutyczne oraz metody dydaktyczne i wychowawcze (Ponikowska 1999). "Ustawa o lecznictwie uzdrowiskowym" wyróżnia zakłady lecznictwa uzdrowiskowego (szpitale uzdrowiskowe, sanatoria uzdrowiskowe, prewentoria uzdrowiskowe dla dzieci, przychodnie uzdrowiskowe) i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego (pijalnie, tężnie, parki, ścieżki ruchowe itd.)
Kolejną ważną kwestią są wymogi jakie dany obszar musi spełnić, aby mógł zostać określony mianem uzdrowiska. Najistotniejsze wymogi odnoszące się do uzdrowisk górskich sformułowane zostały przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Balneologiczno-Klimatyczne, które wymienia m.in.: naturalne czynniki leczące potwierdzone naukowo, urządzenia służące do leczenia i wypoczynku, obiekty uzdrowiskowe, właściwy krajobraz, odpowiednia infrastruktura techniczno-ekonomiczna, wysoka jakość usług medycznych itd. W Polsce warunki, które musi spełnić dany obszar, aby uzyskać status uzdrowiska statutowego zostały sformułowane w "Ustawie o lecznictwie uzdrowiskowym". Obszar musi: posiadać złoża naturalnych surowców leczniczych o potwierdzonych właściwościach leczniczych, posiadać klimat o potwierdzonych właściwościach leczniczych, spełniać określone w przepisach o ochronie środowiska wymagania w stosunku do środowiska, posiadać infrastrukturę techniczną w zakresie gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej, w zakresie transportu zbiorowego, a także prowadzić gospodarkę odpadami. Ponadto na takim obszarze muszą znajdować się zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego, przygotowane do prowadzenia tego typu działalności.
Obszary, które spełniają wszystkie warunki poza ostatnim, mają możliwość uzyskania statusu obszaru ochrony uzdrowiskowej. Decyzję o powołaniu uzdrowiska wydaje rada ministrów w drodze rozporządzenia. Na obszarze uzdrowiska lub obszarze ochrony uzdrowiskowej wydzielane są trzy strefy ochronne ("A", "B" i "C"), w których ograniczone jest prowadzenie różnego rodzaju działalności. Ustawa określa również zadania jakie nakładane są m.in. na jednostki samorządowe i rządowe (np. powoływanie i odwoływanie naczelnego lekarza uzdrowiska przez wojewodę, sporządzenie operatu uzdrowiskowego przez gminę, uchwalenie statutu uzdrowiska przez radę gminy).
Charakterystyka stref ochronnych w uzdrowiskach