Wody lecznicze i mineralne
Wody mineralne, będące podstawowym czynnikiem rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego, występują we wszystkich karpackich jednostkach tektonicznych poza Tatrami (Warszyńska 1995). Najbardziej powszechnie występują szczawy (wody wodorowęglanowe), solanki i wody siarkowodorowe. Beskid Sądecki jest szczególnie zasobny w szczawy, czyli wody zawierające co najmniej 1 gram dwutlenku węgla na dm3 wody. Pochodzenie CO2 związane jest z aktywnością wulkaniczną jaka miała miejsce w trzeciorzędzie. Ze względu na zróżnicowany skład jonowy i zróżnicowaną mineralizację wód szczawiowych, wyróżniono w Karpatach przejściową i centralną strefę hydrochemiczną (Chrząstowski, Wacławik 1986).
Szczawy strefy przejściowej należą najczęściej do typu HCO3-Cl-Na, odznaczają się niższą zawartością dwutlenku węgla (do 2,5 g/dm3) i podwyższoną mineralizacją (do 10 g/dm3). Wśród kationów dominuje sód, w mniejszym stopniu występują magnez i wapń. Z kolei wśród anionów przeważają anion wodorowęglanowy i chlorowy. W strefie przejściowej położona jest Szczawnica, Krościenko nad Dunajcem, Szczawa i Wysowa. Szczawy strefy centralnej należą do typu HCO3-Ca i HCO3-Ca-Mg. Charakteryzują się wyższą zawartością CO2 (do 3 g/dm3) oraz niską mineralizacją (do 7 g/dm3). Najwięcej jest kationów wapniowych i magnezowych, natomiast wśród anionów przeważa anion wodorowęglanowy. W strefie centralnej położone są prawie wszystkie uzdrowiska Beskidu Sądeckiego (Krynica-Zdrój, Muszyna, Żegiestów, Łomnica, Piwniczna-Zdrój).
Szczawy znajdują szerokie zastosowanie w lecznictwie uzdrowiskowym. Stosuje się je w kuracjach pitnych, wodnych kąpielach kwasowęglowych oraz suchych kąpielach kwasowęglowych (Kochański 2002). Woda wykorzystywana w kuracjach pitnych oddziałuje w szczególności na górny odcinek przewodu pokarmowego. Używa się jej przy leczeniu kamicy moczowej, przewlekłych schorzeń układu moczowego, chorób wątroby, dróg żółciowych, żołądka, dwunastnicy, wydzielania wewnętrznego, chorób metabolicznych, osteoporozie oraz przy leczeniu zatruć ołowiem, kadmem, cynkiem, kwasem siarkowym i tlenkiem siarki. Kuracji pitnej z zastosowaniem szczaw nie można stosować u osób z niewydolnością krążenia.
W celu kontynuacji rozpoczętego w uzdrowisku leczenia bardzo często zalecane są pacjentom butelkowane wody lecznicze (Kochański 2002). Na etykiecie wód leczniczych musi znajdować się m.in. informacja o składzie jonowym i mineralizacji (co najmniej 1000 mg/dm3). Sprzedawane są głównie w aptekach, ich rejestr prowadzi Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego. Dużo bardziej popularne są butelkowane naturalne wody mineralne, które charakteryzują się dłuższą trwałością, stałym składem chemicznym, czystością bakteriologiczną oraz odpowiednią mineralizacją (powyżej 200 mg/dm3). Wyróżnia się również wody stołowe, które powstają po dodaniu naturalnej wody mineralnej do wody źródlanej. Co ciekawe, wody butelkowane w uzdrowiskach spełniają wymogi jakie stawiane są wodom leczniczym, jednak ze względu na bardzo trudną procedurę uznania za wody lecznicze, producenci sprzedają je jako naturalne wody mineralne.
Jak wynika z danych Państwowego Instytutu Geologicznego ilość butelkowanych wód podziemnych (naturalnych wód mineralnych, wód źródlanych, wód stołowych) stale się zwiększa. W roku 2005 wyprodukowano około 50 litrów/osobę, podczas gdy na początku lat 90. wartość ta była pięciokrotnie mniejsza (ok. 10 litrów/osobę). Uzdrowiska Beskidu Sądeckiego należą do najważniejszych producentów wód butelkowanych w Polsce.
Wody butelkowane ze złóż wód mineralnych w Beskidzie Sądeckim